Έργα Αθήνας - η συνέχεια

Μια βασική αρχή της διαχείρισης στερεών αποβλήτων είναι ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι η συνισταμένη όλων εκείνων των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων που αλληλεπιδρούν ταυτόχρονα στις αποφάσεις και την πορεία υλοποίησης των ανγκαίων υποδομών. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να φανταστούμε ποιες είναι αυτές οι δυνάμεις και αν ωθούν προς υλοποίηση των απαραίτητων υποδομών ή αν αντίθετα φρενάρουν αντίστοιχες προσπάθειες. Και ας φανταστουμε όχι μόνο τη φορά των σχετικών δυνάμεων (προς υλοποίηση ή προς διαώνιση της υφιστάμενης κατάστασης) αλλά και το σχετικό μέγεθος κάθε δύναμης, σε σχέση με τις άλλες.

Νομίζω ότι εύκολα αναγνωρίζουμε ότι η ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία αποτελούν μια σαφή δύναμη προς την υλοποίηση των αναγκαίων υποδομών. Το μέγεθος όμως αυτής της δύναμης είναι μικρό, διότι στην Ελλάδα η ύπαρξη νόμων δεν συνεπάγεται και την εφαρμογή τους. Αντίθετα, η απουσία ελεγκτικών μηχανισμών και η γενικότερη αδυναμία της ευρύτερης δημόσιας διοίκησης μάλλον εξουδετερώνουν κάθε θετική επίδραση του θεσμικού πλαισίου. Άλλωστε όπως θα αναφερθεί στη συνέχεια, όσοι προσπαθούν να εφαρμόσουν το σχετικό θεσμικό πλαίσιο, μάλλον τιμωρούνται παρά επιβραβεύονται.

Και αυτό το λέω όχι μόνο γιατί δεν υπάρχει κανενός είδους τιμωρία όσων πεισματικά αρνούνται, κωλυσιεργούν ή ακόμα και υπονομεύουν την κατασκευή και λειτουργία νέων υποδομών (και είναι πασίγνωστο σε όλη την Ελλάδα ποιοι είναι σε κάθε περιοχή), είτε μιλάμε για ΧΥΤΑ σε περιοχές που βασιλεύουν οι χωματερές είτε για επεξεργασία πριν την ταφή σε περιοχές που υπάρχουν ΧΥΤΑ. Κυρίως το λέω γιατί με την ανοχή, αν όχι την ευλογία της πολιτείας, όσοι προχωρούν στη δημιουργία υποδομών τιμωρούνται πληρώνοντας, λογικά, μεγαλύτερο κόστος διαχείρισης ανά τόνο αποβλήτων ενώ όσοι επιμένουν στη χωματερή πληρώνουν σχεδόν μηδενικό κόστος διαχείρισης! Να λοιπόν μια πολύ ισχυρή δύναμη ενάντια στη βελτίωση της διαχείρισης αποβλήτων, η οποία είναι σαφώς πιο ισχυρή από κάθε είδους θεσμικό πλαίσιο.

Βεβαίως το θέμα του κόστους διαχείρισης δεν περιορίζεται εδώ. Είναι σαφές ότι η ολοκληρωμένη διαχείριση στερεών αποβλήτων κοστίζει πολλαπλάσια σε σχέση με το υφιστάμενο κόστος διαχείρισης σε πολλές περιοχές της χώρας. Το θέμα τους αυξημένου κόστους διαχείρισης είναι σημαντικό εμπόδιο και αναμένεται να γίνει ακόμα σημαντικότερο τα επόμενα χρόνια, εν μέσω της οικονομικής κατηφόρας που θα πλήξει ακόμα περισσότερο την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ωστόσο για να δούμε τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος, ας σκεφτούμε ότι ακόμα και τα χρόνια της ραγδαίας ανάπτυξης της χώρας το κόστος παρέμενε σημαντικό εμπόδιο.

Το αυξημένο κόστος διαχείρισης γίνεται μεγάλο εμπόδιο όταν α. δεν υπάρχει σαφής πολιτική βούληση για ανβάθμιση της διαχείρισης αποβλήτων και β. δεν υπάρχει μεταβατικό σχέδιο, που να προβλέπει σταδιακή αλλαγή των τελών διαχείρισης σε αντιστοιχία με αναβαθμισμένες υπηρεσίες. Και δυστυχώς, οι περιπτώσεις που δεν υπάρχει σαφής πολιτική βούληση είναι σχεδόν ίδιες με αυτές που δεν προβλέπεται κανένα μεταβατικό σχέδιο, με σημαντική ευθύνη περιφερειαρχών, δημάρχων, μελετητών και των αρμόδιων δημόσιων υπηρεσιών.

Μια άλλη σοβαρή δύναμη που εμποδίζει τη βελτίωση της διαχείρισης αποβλήτων στη χώρα είναι η ύπαρξη πολιτικών που χτίζουν την καρριέρα τους πάνω στην αντίθεση σε κάθε νέα υποδομή διαχείρισης αποβλήτων, συχνά μάλιστα στο όνομα μιας (ο Θεός να την κάνει) «οικολογικής αντίληψης» προσβάλλοντας βάναυσα και την οικολογία και την κοινή νοημοσύνη! Και όπως όλοι γνωρίζουν στην Αττική είχαμε και έχουμε πολλούς τέτοιους, οι οποίοι φέρουν και βαρύτατες ποινικές ευθύνες σε σχέση με το επίπεδο της προστασίας της δημόσιας υγείας που οφείλουν να εξασφαλίζουν για τους πολίτες. Αλλά αυτά είναι ψηλά γράμματα για το ελληνικό δημόσιο..

Το κακό είναι ότι αυτοί οι καρριερίστες της συμφοράς βρίσκουν το περιθώριο και δημαγωγούν ασύστολα όταν κάθε φορά, συνήθως λίγο πριν και αμέσως μετά τις δημοτικές ή τις βουλευτικές εκλογές, οι εκάστοτε νέες αυτοδιοικητικές αρχές και κυβερνήσεις αποφασίζουν να δουν τα πράγματα (είτε το λένε είτε όχι) τελικά από μηδενική βάση. Ανεξάρτητα από την ειλικρίνεια των προθέσεων και την ύπαρξη και άλλων μη ομολογήσιμων κινήτρων, το αποτέλεσμα είναι ότι έχει διαμορφωθεί η εξής χρόνια κατάσταση:

Όποιος φωνάζει δυνατότερα κατά των νέων υποδομών (όποιες και αν είναι αυτές και όπου και αν είναι) σηκώνει τους τόνους προεκλογικά. Οι νέοι υποψήφιοι ή συντάσσονται με το ρεύμα της διαμαρτυρίας, που συνήθως φέρνει εύκολες ψήφους, είτε δεν τολμούν να εκφράσουν διαφορετικές απόψεις. Και όταν εκλεγούν, εξετάζουν το θέμα από μηδενική βάση, χρειάζονται ένα – δύο χρόνια για να καταλάβουν τι γίνεται και αν τελικά αποφασίσουν να προχωρήσουν σε κάποια δράση αυτό συνήθως γίνεται λίγο πριν τις επόμενες εκλογές οπότε η γνωστή διαδικασία επαναλαμβάνεται και φτου κι από την αρχή…

Οφείλουμε επίσης να αναγνωρίσουμε και τον σαφέστατα αρνητικό ρόλο που παίζουν και τα πάσης φύσεως λόμπυ. Τι να πρωτοθυμηθώ; Επαγγελματίες πωλητές ντυμένους το μανδύα του πανεπιστημιακού που ορκίζονται ότι μόνο η μέθοδος που πλασάρουν είναι καλή και οικονομική και όλες οι άλλες επιλογές είναι κατακριτέες; Επιχειρηματίες που προτείνουν μονάδες αντίστοιχες με κάποιες υπό κατασκευή στη … Νότια Αφρική; Μελετητές και ερευνητές που ταυτίζονται με εργολαβικά συμφέροντα αφαιρώντας κάθε αντικειμενικό στοιχείο από τη δουλειά τους; Επιμελητήρια που πλασάρουν συγκεκριμένους καθηγητές γνωστούς για την αποτυχία τους σε κάθε περιοχή της χώρας που έτυχε και ασχολήθηκαν με τη διαχείριση αποβλήτων; Εργοληπτικές εταιρείες που αλληλοϋπονομεύονται διαστρεβλώνοντας κάθε έννοια αξιοπιστίας; Όλα αυτά ενισχύουν ένα κλίμα αναξιοπιστίας και έλλειψης εμπιστοσύνης, το οποίο συχνά αποτελεί βούτυρο στο ψωμί όσων δεν θέλουν να προχωρήσουν οι νέες υποδομές.

Προφανώς πρέπει να συνυπολογίσουμε, στις δυνάμεις που φρενάρουν κάθε αναβάθμιση, όσους θα χάσουν την επιρροή τους στα πράγματα σε πιθανή αναβάθμιση της διαχείρισης αποβλήτων. Είτε πρόκειται για αυτούς που κάνουν κουμάντο στις χωματερές (και δεν εννοώ μόνο τους δημάρχους προφανώς), είτε πρόκειται για συνδικάτα που φοβούνται, δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα, τη συνεργασία με ιδιώτες, είτε πρόκειται για στελέχη φορεών διαχείρισης που δεν θα έχουν ρόλο στα μελλοντικά σχέδια, είτε για εργολάβους που έχουν άμεσο συμφέρον από τη διαιώνιση της κατάστασης (γιατί π.χ. μετάφερουν και διαθέτουν παράνομα φορτία στις χωματερές).

Και τέλος, ίσως απροσδόκητα για κάποιους, αρνητικό ρόλο παίζει και η επιστημονικά εσφαλμένη, κοινωνικά καταστροφική και πολιτικά παραπλανητική επίκληση της ανακύκλωσης ως λύσης για όλα τα προβλήματα της διαχείρισης αποβλήτων. Είναι άλλο πράγμα ότι το μέλλον της διαχείρισης αποβλήτων βρίσκεται στην ανακύκλωση και ανάκτηση των υλικών, στο κλείσιμο του κύκλου των προϊόντων, σε πρακτικές μείωσης και πρόληψης της παραγωγής αποβλήτων και άλλο να κοροϊδεύουμε, συνειδητά ή όχι είναι δευτερεύον, ότι με πρακτικές ανακύκλωσης επιλύεται το πρόβλημα των αποβλήτων στην Αθήνα ιδιαίτερα. Επειδή έχω και πολλούς φίλους που πιστεύουν κάτι αντίστοιχο, θα ήθελα να τους πω ότι όταν κάποιος παθαίνει έμφραγμα, όπως έχει η Αττική σήμερα με το ΧΥΤΑ να ξαναοδεύει προς κορεσμό ταχύτατα και τις χωματερές της Ανατολικής Αττικής εν λειτουργία, δεν του προτείνεις απλά να βελτιώσει τη διατροφή του και να αρχίσει γυμναστική, αλλά πρώτα τον οδηγείς ταχύτατα στην εντατική για να επιβιώσει – άλλωστε αυτός είναι όρος για να κάνει τα υπόλοιπα. Και ας μην ξεχνάμε ότι όσες χώρες έχουν υψηλά ποσοστά ανακύκλωσης έχουν επίσης και πλήρεις υποδομές διαχείρισης αποβλήτων. Με άλλα λόγια υποδομές και ανακύκλωση πάνε μαζί, το ένα φέρνει το άλλο και είναι αστείο να πιστεύει κάποιος ότι αν δεν γίνουν οι αναγκαίες υποδομές θα πετύχει η ανακύκλωση. Μιλώντας για ανακύκλωση στη θέση των υποδομών, υπονομεύουμε και την προοπτική της ανακύκλωσης.

Να συνοψίσω λοιπόν ποιες δυνάμεις φρενάρουν την ανάπτυξη υποδομών: το αυξημένο κόστος διαχείρισης, οι παθογένειες της δημόσιας διοίκησης, η απουσία μεταβατικών λύσεων, τα εκτός κάθε λογικής επιχειρηματολογίας εργολαβικά και άλλα λόμπυ, οι πολιτικοί που χτίζουν καρριέρες πάνω στην αντίθεση τους για νέες υποδομές αποβλήτων, οι πολιτικοί που αντιμετωπίζουν τα θέματα από «μηδενική βάση» παραδίδοντας και στους επόμενους μηδενική βάση, αυτοί που χάνουν δύναμη και επιρροή από την αναβάθμιση της διαχείρισης αποβλήτων, όσοι νομίζουν ότι η ανακύκλωση είναι λύση δια πάσα νόσο…

Όσο για το ποιοι προωθούν την ανάπτυξη νέων υποδομών, δεν χρειάζονται και πολλά: το θεσμικό πλαίσιο που έχει ασθενική επίδραση, τα ισχυρά εργολαβικά συμφέροντα που δεν κατάφεραν να οικοδομήσουν μια ευρύτερη κοινωνική συμμαχία, κάποιοι πολιτικοί που θα ήθελαν αλλά δεν μπορούν και μερικοί μελετητές συνεπικουρούμενοι από στελέχη της ΕΕ. Μήπως το αποτέλεσμα ήταν προδιαγεγραμμένο εξ’ αρχής; Και μήπως τουλάχιστον αυτή την εμπειρία πρέπει στα σοβαρά να την λάβουν υπόψη τους όσοι νομίζουν ότι η αναβάθμιση των υποδομών της Αθήνας είναι τελικά μονόδρομος για να αποφευχθούν τριτοκοσμικές καταστάσεις; Αν υπάρχουν ακόμα κάποιοι που θέλουν να τις αποφύγουν…