Ανακύκλωση: επιτυχημένη πορεία προς τον κοινωνικό φραγμό

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, η ανακύκλωση των υλικών συσκευασίας στην Ελλάδα προσεγγίζει το 40%, δηλαδή τους 400.000 τόνους ανά έτος. Μπορεί η Ελλάδα να απέχει αρκετά από τον ευρωπαϊκό στόχο που είναι να ανακυκλώνεται το 60% των υλικών συσκευασίας ως το 2011, αλλά είναι γεγονός ότι τα βήματα που έγιναν είναι σημαντικά.

Αν όμως φύγουμε λίγο από τα επίσημα στοιχεία, η κατάσταση που αντιμετωπίζει ο κάθε πολίτης στη γειτονιά του δεν μοιάζει και τόσο ενθαρρυντική. Οι κάδοι ανακύκλωσης συχνά δεν μπορούν να κλείσουν, γιατί οι συχνότητες συλλογής δεν είναι επαρκείς. Γύρω από τους κάδους, ιδιαίτερα σε περιόδους αργιών και εορτών, συσσωρεύονται βουνά από ανακυκλώσιμα υλικά, που σε περίπτωση έντονης βροχής λερώνονται και μετατρέπονται σε πολτό. Συχνά, μέσα στους κάδους της ανακύκλωσης κάποιοι πετάνε σκουπίδια, ειδικά αν οι γειτονικοί κάδοι σκουπιδιών είναι γεμάτοι. Το ανάποδο είναι επίσης συχνό: υλικά ανακύκλωσης να πετιούνται σε κάδους σκουπιδιών γιατί οι κάδοι ανακύκλωσης είναι γεμάτοι. Τα νούμερα φαίνονται να ευημερούν, ωστόσο η εικόνα στις γειτονιές της Αθήνας είναι τελείως αναντίστοιχη.

Τα όποια βήματα εμπρός στην ανακύκλωση απέχουν πολύ ακόμα από το να φτάσουν να αγγίζουν την καθημερινή συμπεριφορά των πολιτών, αλλά και τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των περισσότερων δήμων. Αν η ανακύκλωση δεν πάψει να θεωρείται μια «πολυτέλεια» (που συχνά υιοθετείται για λόγους επικοινωνιακούς) που υλοποιείται αν περισσεύουν πόροι από τους δήμους, τότε δεν θα γίνει ποτέ συνήθεια του πολίτη. Και αν η ανακύκλωση δεν συνδεθεί με μια αλλαγή των καθημερινών συνηθειών, τότε είναι καταδικασμένη είτε να εκφυλλιστεί είτε ακόμα χειρότερα να απαξιωθεί σαν ιδέα.

Οι όποιες επιτυχίες υπάρχουν μέχρι σήμερα, δεν κάνουν τίποτα περισσότερο από το υπογραμμίζουν το όριο στο οποίο πλησιάζουμε: το όριο της αλλαγής του καταναλωτικού (αλλά και του παραγωγικού) μοντέλου, που ακόμα δεν έχει αρχίσει καν να συζητιέται στα σοβαρά. Γιατί σε τελική ανάλυση, το ζητούμενο είναι η αλλαγή του καταναλωτικού και παραγωγικού μοντέλου. Να παράγουμε περισσότερα προϊόντα, χρησιμοποιώντας λιγότερους φυσικούς πόρους. Να παίρνουμε φυσικούς πόρους, παράγοντας λιγότερα απόβλητα κατά την παραγωγή τους και να καταναλώνουμε πιο φιλικά προς το περιβάλλον. Η κατανάλωση αφορά τον πολίτη, τα δύο προηγούμενα στάδια αφορούν τη βιομηχανία. Η οριστική λύση της διαχείρισης αποβλήτων είναι στην πράξη ένας ριζικός κοινωνικός μετασχηματισμός και για αυτό δεν γίνεται εύκολα. Το πρόβλημα της αλλαγής διαχείρισης αποβλήτων είναι κοινωνικό και όχι τεχνικό. Είναι θέμα οικονομίας, κοινωνίας, κοινωνικών δομών και κατανάλωσης.

Όποιος έχει διαβάσει το εξαιρετικό βιβλίο του Ρομπέρτο Σαβιάνο "Γόμορρα", μια δημοσιογραφική - μυθιστορηματική περιγραφή της κοινωνικής δομής και οργάνωσης της μαφίας στη Νότια Ιταλία, ας ξανακοιτάξει το τελευταίο κεφάλαιο που αναφέρεται στη διαχείριση στερεών αποβλήτων. Με τον πιο ακραίο τρόπο, αυτό που αναδύεται είναι η άμεση συσχέτιση που υπάρχει μεταξύ κοινωνικών δομών και διαχειρισης αποβλήτων, η βαθιά κοινωνική διάσταση του προβλήματος των χωματερών και τα συμφέροντα για να μην κλείσουν.

Κι αν διαβάσετε αυτό το κεφάλαιο, ξανασκεφτείτε τα όρια της ανακύκλωσης στον ελληνικό κοινωνικό ιστό και προσπαθήστε να απαντήσετε στα ερωτήματα α. γιατί δεν κλείνουν οι ρημάδες οι χωματερές, τόσα χρόνια β. γιατί σε περιπτώσεις που κλείνουν ξανανοίγουν ακριβώς δίπλα ή λίγο μακρύτερα. Κάθε απάντηση καλοδεχούμενη προς δημοσίευση