Το περίφημο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι

Η κουβέντα για τις τεχνολογίες διαχείρισης των στερεών αποβλήτων έχει ανάψει για τα καλά. Η κουβέντα αυτή τροφοδοτείται τόσο από τα πραγματικά αδιέξοδα της διαχείρισης αποβλήτων στη χώρα (που ιδιαίτερα στηνΑθήνα γίνονται πλέον εφιαλτικά) όσο και από τη σύγκρουση επιχειρηματικών συμφερόντων, κομμάτων και ΜΚΟ σχετικά με τις τεχνολογίες διαχείρισης στερεών αποβλήτων.

Ένα σημάδι για την ένταση της σχετικής συζήτησης είναι και το γεγονός ότι μόνο μέσα στον Ιούνιο υπάρχουν 5 τουλάχιστον ημερίδες αφιερωμένες στο θέμα, 3 στην Αθήνα, 1 στη Ρόδο και 1 στην Καβάλα, που διοργανώνονται από τοπικά ΤΕΕ, Φορείς Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, ΜΚΟ, το ΣΕΒ κ.α.

Στο κέντρο της συζήτησης βρίσκεται η αντιπαράθεση που διεξάγεται σχετικά με την καταλληλότητα της αποτέφρωσης ή άλλης θερμικής επεξεργασίας των στερεών αποβλήτων. Το περίεργο είναι ότι, τόσο οι υποστηρικτές όσο και οι πολέμιοι της καύσης, μιλούν στο όνομα του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Ποιο είναι λοιπόν αυτό το κεκτημένο; Μπορεί να εφαρμοστεί στη χώρα μας; Ποια είνα τελικά η αλήθεια σχετικά με την ενεργειακή αξιοποίηση των απορριμμάτων και ποια η σχέση της με την ανακύκλωση; Ποιο είναι λοιπόν το περίφημο ευρωπαϊκό κεκτημένο; Τι κάνουν οι άλλες χώρες της ΕΕ στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων; Και ποιος ο ρόλος της θερμικής επεξεργασίας των απορριμμάτων;

Σύμφωνα λοιπόν με τα στοιχεία της ISWA, αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη λειτουργούν 440 μονάδες αποτέφρωσης που παράγουν ηλεκτρική και θερμική ενέργεια, επεξεργαζόμενες 60 εκατομμύρια τόνους απορρίμματα. Οι μονάδες αυτές τροφοδοτούν σχεδόν 8 εκατομμύρια νοικοκυριά με ρεύμα και σχεδόν 14 εκατομμύρια νοικοκυριά με θερμότητα. Η μεγάλη πλειοψηφία των μονάδων αυτών είναι στις Σκανδιναβικές χώρες (80), τη Γαλλία (128), τη Γερμανία (66) και την Ελβετία (29). Πάνω από 50 μονάδες αποτέφρωσης με ενεργειακή αξιοποίηση αποβλήτων βρίσκονται υπό προετοιμασία στην Ευρώπη αυτή την περίοδο. Αυτή είναι όμως η μια μεριά της κατάστασης, γιατί σύμφωνα με τα στοιχεία της EUROSTAT του 2007, μόνο το 19% των απορριμμάτων οδηγείται σε αποτέφρωση, 41% οδηγείται ακόμα σε Χώρους Ταφής (ΧΥΤΑ) και 40% ανακυκλώνεται είτε με διαλογή στην πηγή είτε με Μηχανική Βιολογική Επεξεργασία.

Η αποτέφρωση – ενεργειακή αξιοποίηση των απορριμμάτων επομένως είναι αναπόσπαστο μέρος του ευρωπαΊκού κεκτημένου στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων, ωστόσο κάθε άλλο παρά είναι ο κανόνας.

Η αποτέφρωση με ενεργειακή αξιοποίηση, είτε δευτερογενούς καυσίμου είτε υπολειμμάτων, είναι μέρος της λύσης στις περισσότερες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις. Ωστόσο δεν είναι «η λύση» και δεν πρέπει να παρουσιάζεται ως φάρμακο δια πάσα νόσο. Αντίθετα, με βάση το ευρωπαϊκό κεκτημένο, η ενεργειακή αξιοποίηση είναι αποδεκτή μόνο όταν έχουν εξαντληθεί τα περιθώρια επεναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης και ανάκτησης υλικών, για τα υπολείμματα που μένουν. Για αυτό και η συντριπτική πλειοψηφία των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων εφαρμόζει σχέδια ολοκληρωμένης διαχείρισης, που συνδυάζουν ανακύκλωση, Μηχανική – Βιολογική Επεξεργασία και στο τέλος Θερμική Επεξεργασία με ανάκτηση ενέργειας.

Η διαμάχη μεταξύ υποστηρικτών και εχθρών της αποτέφρωσης, όταν δεν κρύβει επιχειρηματικά συμφέροντα, είναι επιστημονικά ξεπερασμένη και μονοδιάστατη. Και εμποδίζει να κατανοηθεί ότι το κυρίως θέμα δεν είναι τι θα κάνουμε τα υπολείμματα, αλλά πως θα τα μειώσουμε δραστικά. Είναι προφανές ότι αντι να θάβεις τα απορρίμματα είναι προτιμότερο να τα αξιοποιείς ενεργειακά. Να μην ξεχνάμε όμως ότι ακόμα προτιμότερο είναι να επαναχρησιμοποιείς, να ανακυκλώνεις και να ανακτάς υλικά.

Μήπως όμως θα μπορούσαμε να ανακυκλώσουμε την πλειοψηφία των απορριμμάτων που παράγονται χωρίς να χρειαζόμαστε πολυδάπανες επενδύσεις σε μονάδες επεξεργασίας υψηλής τεχνολογίας; Με τα στοιχεία της ISWA, το 75% των φυσικών πόρων παγκοσμίως, κατευθύνεται στις μεγαλουπόλεις, που κατέχουν μόλις το 2,5% της γήινης επιφάνειας και το 80% αυτών των πόρων γίνονται απόβλητα! Πρόκειται για κυριολεκτικό έμφραγμα στη ροή των φυσικών πόρων και όταν κάποιος έχει έμφραγμα μπαίνει στην εντατική. Οι μονάδες επεξεργασίας των σκουπιδιών είναι τα μηχανήματα της εντατικής που κρατάνε τις πόλεις μας ζωντανές για να μην πνιγούν από τα απόβλητα που παράγουν και να διασώσουν ότι είναι εφικτό από τα υλικά και την ενέργεια που περιέχονται στα σκουπίδια. Η ανακύκλωση από μόνη της, ακόμα και στις πιο πετυχημένες εφαρμογές της όπου εκτρέπεται το 30% του όγκου των αποβλήτων, αδυνατεί να σταματήσει το έμφραγμα γιατί ο ρυθμός που αυξάνεται η παραγωγή αποβλήτων είναι πολύ μεγαλύτερος από το ρυθμό που αυξάνεται η ανακύκλωση. Γιατί ο καταιγισμός διαφήμισης που οδηγεί σε υπερκατανάλωση είναι απείρως ισχυρότερος από τις καμπάνιες ανακύκλωσης.

Το παράδειγμα της Βιέννης είναι άκρως αποκαλυπτικό. Χρειάστηκαν 30 έτη συστηματικών προσοπαθειών στην ανακύκλωση για να γίνει εφικτή η εκτροπή σχεδόν 320.000 τόνων απορριμμάτων ανά έτος, δηλαδή του 30% των παραγόμενων αποβλήτων! Για το λόγο αυτό και το χαρακτηρίζω συζνά ως πετυχημένη αναποτελεσματικότητα!