Πληρώνουμε πολλά ή λίγα για τη διαχείριση απορριμμάτων ;

Οι στατιστικές δείχνουν ότι όπου υπάρχουν και λειτουργούν συστήματα ολοκληρωμένης διαχείρισης στερεών αποβλήτων, τα ποσοστά της ανακύκλωσης είναι κατά πολύ μεγαλύτερα από τις περιοχές που υπάρχουν μόνο ΧΥΤΑ. Πόλεις όπως η Βιέννη, το Άμστερνταμ, η Στοκχόλμη, αλλά και η Βαρκελώνη, η Λισαβώννα και το Μιλάνο έχουν επενδύσει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ σε υποδομές διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Αλλά και πληρώνουν σημαντικά ποσά σε ετήσια βάση για να πετύχουν ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων από τα σκουπίδια και εκτροπή τους από τους χώρους ταφής.

Μια σύγκριση με την Ελλάδα είναι αποκαλυπτική. Στις περισσότερες περιοχές της χώρας, όπου υπάρχουν ΧΥΤΑ, οι κάτοικοι πληρώνουν κάτι μεταξύ 15-30 ευρώ ανά τόνο αποβλήτων για την υγειονοιμική ταφή, πρακτικά 10-13 ευρώ ανά άτομο το χρόνο. Στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις όπου το πρόβλημα έχει λυθεί με ολοκληρωμένο τρόπο, οι κάτοικοι πληρώνουν από 85 – 230 ευρώ ανά τόνο αποβλήτων, πρακτικά 30 – 80 ευρώ ανά άτομο το χρόνο ( στα κόστη αυτά δεν συμπεριλαμβάνεται η αποκομιδή των αποβλήτων). Ο τζίρος της διαχείρισης στερεών αποβλήτων στην ΕΕ ξεπερνάει τα 130 δις ευρώ ετησίως, ενώ πολύ χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ολλανδίας: σχεδόν 17 εκατομμύρια κάτοικοι, παράγουν 60 εκατομμύρια τόνους στερεών αποβλήτων των οποίων η ολοκληρωμένη διαχείριση κοστίζει σχεδόν 5,5 δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο!

Στη χώρα μας πρέπει τώρα να έχουμε ριζική αλλαγή τόσο στον τρόπο που χρεώνονται οι πολίτες τις υπηρεσίες διαχείρισης στερεών αποβλήτων όσο και στο ύψος των τελών για τα απόβλητα, αν θέλουμε να επιλυθεί το πρόβλημα. Η χρέωση μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ, με μοναδικό μέτρο τα τετραγωνικά μέτρα, έχει δύο μεγάλα προβλήματα. Πρώτον, είναι αδιαφανής γιατί κανένας δεν γνωρίζει ποιο μέρος του τέλους καθαριότητας αντιστοιχεί στη διαχείριση των σκουπιδιών και ποιο σε συντήρηση κήπων, νεκροταφεία, πολιτιστικές εκδηλώσεις κλπ. Δεύτερον, αυτός ο τρόπος χρέωσης είναι οικονομικό αντικίνητρο για την ανακύκλωση: είτε ανακυκλώνεις το συνολο των σκουπιδιών είτε τίποτα, θα πληρώσεις τα ίδια λεφτά αν έχεις ίδια τετραγωνικά μέτρα. Πρέπει να περάσουμε σε άλλα συστήματα όπου η χρεώση γίνεται με βάση τον όγκο και την επικινδυνότητα των αποβλήτων που πετάμε κάθε μέρα, ακόμα και σε εξατομικευμένη χρέωση που θα επιβραβεύει την περιβαλλοντικά ορθή συμπεριφορά. Απαιτείται μια γενναία πολιτική πρωτοβουλία για το θέμα, χωρίς παρωπίδες πολιτικού κόστους και στη συνέχεια υπάρχουν πολλές πετυχημένες εμπειρίες σε ευρωπαϊκές χώρες που πρέπει να αξιολογηθούν και να προκύψει το κατάλληλο για την Ελλάδα σχήμα.

Όσον αφορά το ποια τεχνολογία διαχείρισης αποβλήτων είναι πιο ακριβή, τα πράγματα είναι απλά. Η πιο ακριβη μέθοδος διαχείρισης, αν περιλάβουμε τα κόστη αποκατάστασης του περιβάλλοντος και τα εξωτερικά κόστη που σχετίζονται με εκπομπές ρύπων και δημόσια υγεία είναι οι χωματερές. Η μόνη διαφορά είναι ότι αυτό το πανάκριβο κόστος αντί να το πληρώνουμε εμείς το μεταφέρουμε στις επόμενες γενιές και για αυτό η ταφή είναι η φθηνότερη με διαφορά μέθοδος. Και για αυτόν ακριβώς το λόγο είναι φθηνή.

Ένας από τους τρόπους που πολλές χώρες της ΕΕ αντιμετωπίζουν το θέμα του χαμηλού κόστους ταφής είναι η επιβολή ειδικού φόρου σε κάθε τόνο αποβλήτων που θάβεται, έτσι ώστε να δημιουργούνται αντικίνητρα στην ταφή υλικών και ενεργειακού περιεχομένου. Στο Βέγιο, την Ολλανδία, τη Δανία κάθε τόνος αποβλήτων που οδηγείται προς ταφή επιβαρύνεται με ένα κόστος μεταξύ 55-80 ευρώ, ενώ στη Γαλλία, την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, η επιβάρυνση είναι από 30-50 ευρώ ανά τόνο. Σε άλο μήκος κύματος, η Γερμανία έχει απαγορεύσει πλήρως την ταφή απορριμμάτων που έχουν αξιοποιήσιμο ενεργειακό περιεχόμενο.

Στη χώρα μας θα μπορούσε να εφαρμοστεί ένας φόρος ταφής; Εφόσον εξασφαλιστεί ότι με τα έσοδα του θα χρηματοδοτούνται οι αποκαταστάσεις των ΧΥΤΑ αλλά και οι δράσεις επεξεργασίας και ανακύκλωσης, είτε σε τοπικό είτε σε περιφερειακό επίπεδο. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να υπάρχει πλήρης διαφάνεια στο που αξιοποιούνται τα χρήματα από τους φόρους ταφής, έτσι ώστε να μην έχουμε τα παρατράγουδα στα οποία μας έχει συνηθίσει το ελληνικό δημόσιο με αντίστοιχους φόρους. Ο φόρος ταφής δεν πρέπει να εφαρμοστεί ισοπεδωτικά αλλά σαν ένα εργαλείο συμμόρφωσης και κίνητρο επεξεργασίας.Και είναι ένα μόνο, από τα πολλά πράγματα που μπορούν να γίνουν για να μεγιστοποιήσουμε την εκτροπή από τους ΧΥΤΑ.

Εργαλεία υπάρχουν λοιπόν, πολιτική βούληση και ατζέντα όμως;