Καθετοποίηση των υπηρεσιών των ΦοΔΣΑ: μια αναγκαία τομή

Το ακόλουθο άρθρο αποτελεί συνεισφορά του Αντρέα Κουσκούρη και το προσυπογράφω με μεγάλη μου χαρά - πιστεύω ότι αποτελεί τομή σε σχέση με την υφιστάμενη κατάσταση και μπορεί να αποτελέσει λύση.

"Το ζήτημα της προσέγγισης του τρόπου διαχείρισης των στερεών αποβλήτων , χρειάζεται μια ενιαία πλατφόρμα προσέγγισης. Από τον οδοκαθαρισμό, συλλογή , επεξεργασία μέχρι την τελική διάθεση των αστικών αποβλήτων χρειάζεται μία ολοκληρωμένη προσέγγιση. Η αναγκαιότητα απορρέει όχι μόνο από λόγους οικονομίας κλίμακας, αλλά και από οργανωτικούς λόγους ολοκληρωμένης και συντονισμένης προσέγγισης, καθώς η αλυσίδα του συνολικού φάσματος της διαχείρισης στερεών αποβλήτων είναι ενιαία.

Με την παρούσα πρόταση καταβάλλεται προσπάθεια για την προώθηση πολιτικής ιδέας που θα ενισχύει μία ελεύθερη κοινωνία η οποία θα βασίζεται σε ισχυρή Τ.Α , προσωπικές ελευθερίες και περιορισμένη κρατική συμμετοχή.

Η ανταλλαγή διαφόρων πολιτικών σε συνεργασία με ακαδημαϊκούς, εμπειρογνώμονες , Τ.Α, καθώς και η ενημέρωσή μας για τον τρόπο που διαχειρίζονται τα απόβλητα τους άλλα κράτη μέσα από την ISWA (INTERNATIONAL SOLID WASTE ASSOCIATION) και τις επιχειρήσεις μέσω FEAD (EUROPEAN FEDERATION OF WASTE MANAGEMENT AND ENVIRONMENTAL SERVICES) μας βοήθησε να μάθουμε αρκετά νέα θέματα για την Διαχείριση των Στερεών Αποβλήτων.

Η χώρα μας είναι μικρή και κατακερματισμένη σε 1.000 περίπου Δήμους και κοινότητες, όπου η οικονομική και αποτελεσματική διαχείριση αποβλήτων δεν καθίσταται εφικτή με την κοστολόγηση της ΔΣΑ σύμφωνα με τις προδιαγραφές που επιβάλλονται μέσω της Κοινοτικής Νομοθεσίας.

Απλοποιώντας την λειτουργία της Τ.Α. στην Δ.Σ.Α θα ηδύνατο να δοθούν κίνητρα στους εμπλεκόμενους π.χ νοικοκυριά, Τ.Α και τον ιδιωτικό τομέα.
Προτείνεται κατ’ αρχή η δημιουργία ενοποιημένου συστήματος ΔΣΑ (οδοκαθαρισμός, συλλογή, μεταφορά , μεταφόρτωση , επεξεργασία και τελική διάθεση) από τους ΦΟΔΣΑ και να καταργηθεί το ισχύον διπλό και εύθραυστο σύστημα που βασίζεται στη συνύπαρξη με παράλληλες αρμοδιότητες των ΟΤΑ.

Οι ΦΟΔΣΑ που έχουν την αρμοδιότητα υλοποίησης των περιφερειακών σχεδιασμών διαχείρισης αποβλήτων, θα έχουν την δυνατότητα, συμπληρώνοντας στις αρμοδιότητες τους τον οδοκαθαρισμό - συλλογή αστικών αποβλήτων, να συμβάλουν στην οικονομία κλίμακος που τόσο ανάγκη υπάρχει λόγω υψηλού κόστους (οδοκαθαρισμού και συλλογής) με τον καλύτερο συντονισμό, βελτιστοποίηση λειτουργίας, κοινά εργοτάξια, κοινές προμήθειες μεγαλύτερης κλίμακας, δυνατότητα εφαρμογής πιλοτικών εφαρμογών, αδειοδοτήσεις συλλογής, νέα συστήματα συλλογής και συστήματα χρέωσης σε ολοκληρωμένο επίπεδο ΔΣΑ, ενιαία κατάρτιση με δυνατότητα δημιουργίας νέων καθηκόντων και δεξιοτήτων του προσωπικού κ.α. Επιπλέον θα σταματήσει και το πάρεργο πρόσθετων υπηρεσιών που παρέχονται από τις υπηρεσίες καθαριότητος και επιβαρύνουν το κόστος των υπηρεσιών καθαριότητος και κατά συνέπεια της διαχείρισης στερεών αποβλήτων που είναι και πλασματικό.

Το σύστημα θα βοηθήσει και στην δημιουργία μεγαλύτερων επενδύσεων για υποδομές από τον ιδιωτικό τομέα, ο οποίος συμβάλει επικοδομητικά στην διαχείριση αποβλήτων. Το προτεινόμενο σύστημα θα μειώσει την πολυπλοκότητα των απαιτουμένων ενεργειών και θα το αντικαταστήσει με όραμα, πλαίσιο και δομή. Το προτεινόμενο σύστημα θα εξυπηρετεί τους στόχους που τίθενται χωρίς την παρουσία δύο διαφορετικών συστημάτων με αποκλίνοντες στόχους. Το σύστημα θα φέρει πιό κοντά την συνεργασία και τις ευθύνες των νοικοκυριών καθώς και των εταιρειών του Ιδιωτικού Τομέα.

Το μέγεθος των διευρυμένων αρμοδιοτήτων των ΦΟΔΣΑ τους δίνει την δυνατότητα δημιουργίας περαιτέρω standards (π.χ. τυποποίηση εξοπλισμού ΔΣΑ και όχι κάθε Δήμος να προμηθεύεται ότι θέλει ακόμη και χωρίς συμβατότητα ορισμένες φορές με τα standards (ELOT-EN) στην ΔΣΑ. Στην προκειμένη περίπτωση η διεύρυνση των αρμοδιοτήτων θα έχει ως όφελος και την συναίνεση των διαφόρων εμπλεκομένων για την λύση του προβλήματος. Θα πρέπει να γίνει γνωστό ότι η συγκεκριμένη πρόταση δεν γίνεται για άντληση μεγαλύτερης ισχύος , βέβαια αυτό απαιτεί at hoc την ύπαρξη πολιτικού θάρους και εμπιστοσύνης , αλλά θα έχει αποτέλεσμα καλύτερων δημοκρατικών διαδικασιών.

Με την ενοποίηση των λειτουργιών αυτών θα υπάρχει και μεγαλύτερη κοινωνική συναίνεση τόσο στην χωροθέτηση , όσο και στην λειτουργία των εγκαταστάσεων που θα προκύψουν. Θα λειτουργούν σαν one stop shop.

Οι ΦΟΔΣΑ θα μπορούν να μάθουν από άλλα επιτυχή projects που είχαν πραγματοποιήσει Δήμοι μέλη τους. Θα προσαρμόσουν τους διάφορους μηχανισμούς αναπτύσοντας κατ’ αυτό τον τρόπο νέες μεθόδους εργασίας και να υπερνικήσουν τα τυχόν εμπόδια που έχουν προσδιοριστεί. Θα κατανείμουν ορθολογιστικά τους πόρους. Θα αυξήσουν δραστικά την ανακύκλωση και την εκτροπή των αποβλήτων από τους ΧΥΤΑ.

Η αυτονομία που θέλουν να έχουν οι Δήμοι, πολλές φορές τίθενται εμπόδιο για την δημιουργία ενός ενιαίου υπερτοπικού φορέα όπως είναι οι ΦΟΔΣΑ όπου τα αποτελέσματα είναι οφθαλμοφανή.

Τρόπος μετάβασης

Η σύσταση και λειτουργία των Φο.Δ.Σ.Α αποτελεί ένα βήμα προς την καλύτερη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Το σχήμα αυτό μπορεί να αποτελέσει τη βάση επέκτασης στα παραπάνω προταθέντα. Χρειάζεται μία ευέλικτη στάση στην οργανωτική διάρθρωση του επιχειρήματος. Πρώτο βήμα, η συγκρότηση των οργάνων διαβούλευσης σε Τοπικό , Υπερτοπικό (σε χωρικό επίπεδο ΦΟΔΣΑ) και Κεντρικό Επίπεδο. Αυτά θα αποφασίσουν και τον βέλτιστο τρόπο μετάβασης σε μια συνολική αντιμετώπιση του ζητήματος.

Προς το παρόν (πιλοτικά) θα πρέπει κατά την εκπόνηση ενός ΠΕ.Σ.Δ.Α(Περιφερειακού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων) να ζητηθεί το κόστος και η αποτελεσματικότητα συλλογής αστικών αποβλήτων υπό ενιαίο φορέα (ΦΟΔΣΑ) με την βελτιστοποίηση του όλου συστήματος έναντι κάθε Δήμου χωριστά από πλευράς κόστους και αν το κόστος του ΦΟ.Δ.Σ.Α είναι σημαντικά μικρότερο, να προωθηθούν διαβουλεύσεις με τα παραπάνω προτεινόμενα όργανα και να προχωρήσουν στην αναγκαία νομοθετική ρύθμιση.
Έτσι θα μπορέσει να διευρυνθεί και η δυνατότητα διαχείρισης των οικιακών, εμπορικών και βιομηχανικών αποβλήτων κάτω από ενιαία πλατφόρμα , ώστε να μειωθεί η επιβάρυνση της Τ.Α. από το όλο θέμα, αφού η διαχείριση των εμπορικών και βιομηχανικών αποβλήτων , αποτελεί ευθύνη του ιδιωτικού τομέα ο οποίος θα πρέπει να επενδύσει γι’ αυτό.

Για το κόστος της διαχείρισης αποβλήτων

Οι στατιστικές δείχνουν ότι όπου υπάρχουν και λειτουργούν συστήματα ολοκληρωμένης διαχείρισης στερεών αποβλήτων, τα ποσοστά της ανακύκλωσης είναι κατά πολύ μεγαλύτερα από τις περιοχές που υπάρχουν μόνο ΧΥΤΑ. Πόλεις όπως η Βιέννη, το Άμστερνταμ, η Στοκχόλμη, αλλά και η Βαρκελώνη, η Λισαβώννα και το Μιλάνο έχουν επενδύσει εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ σε υποδομές διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Αλλά και πληρώνουν σημαντικά ποσά σε ετήσια βάση για να πετύχουν ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων από τα σκουπίδια και εκτροπή τους από τους χώρους ταφής.

Μια σύγκριση με την Ελλάδα είναι αποκαλυπτική. Στις περισσότερες περιοχές της χώρας, όπου υπάρχουν ΧΥΤΑ, οι κάτοικοι πληρώνουν κάτι μεταξύ 15-30 ευρώ ανά τόνο αποβλήτων για την υγειονοιμική ταφή, πρακτικά 10-13 ευρώ ανά άτομο το χρόνο. Στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις όπου το πρόβλημα έχει λυθεί με ολοκληρωμένο τρόπο, οι κάτοικοι πληρώνουν από 85 – 230 ευρώ ανά τόνο αποβλήτων, πρακτικά 30 – 80 ευρώ ανά άτομο το χρόνο ( στα κόστη αυτά δεν συμπεριλαμβάνεται η αποκομιδή των αποβλήτων). Ο τζίρος της διαχείρισης στερεών αποβλήτων στην ΕΕ ξεπερνάει τα 130 δις ευρώ ετησίως, ενώ πολύ χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ολλανδίας: σχεδόν 17 εκατομμύρια κάτοικοι, παράγουν 60 εκατομμύρια τόνους στερεών αποβλήτων των οποίων η ολοκληρωμένη διαχείριση κοστίζει σχεδόν 5,5 δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο!

Είναι η ώρα και στη χώρα μας να έχουμε ριζική αλλαγή τόσο στον τρόπο που χρεώνονται οι πολίτες τις υπηρεσίες διαχείρισης στερεών αποβλήτων όσο και στο ύψος των τελών για τα απόβλητα, αν θέλουμε να επιλυθεί το πρόβλημα.

Η χρέωση μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ, με μοναδικό μέτρο τα τετραγωνικά μέτρα, έχει δύο μεγάλα προβλήματα. Πρώτον, είναι αδιαφανής γιατί κανένας δεν γνωρίζει ποιο μέρος του τέλους καθαριότητας αντιστοιχεί στη διαχείριση των σκουπιδιών και ποιο σε συντήρηση κήπων, νεκροταφεία, πολιτιστικές εκδηλώσεις κλπ. Δεύτερον, αυτός ο τρόπος χρέωσης είναι οικονομικό αντικίνητρο για την ανακύκλωση: είτε ανακυκλώνεις το συνολο των σκουπιδιών είτε τίποτα, θα πληρώσεις τα ίδια λεφτά αν έχεις ίδια τετραγωνικά μέτρα. Πρέπει να περάσουμε σε άλλα συστήματα όπου η χρεώση γίνεται με βάση τον όγκο και την επικινδυνότητα των αποβλήτων που πετάμε κάθε μέρα, ακόμα και σε εξατομικευμένη χρέωση που θα επιβραβεύει την περιβαλλοντικά ορθή συμπεριφορά.

Απαιτείται μια γενναία πολιτική πρωτοβουλία για το θέμα, χωρίς παρωπίδες πολιτικού κόστους και στη συνέχεια υπάρχουν πολλές πετυχημένες εμπειρίες σε ευρωπαϊκές χώρες που πρέπει να αξιολογηθούν και να προκύψει το κατάλληλο για την Ελλάδα σχήμα.
Όσον αφορά το ποια τεχνολογία διαχείρισης αποβλήτων είναι πιο ακριβή, η εμπειρία της Ελλάδας δεν αφήνει κανένα περιθώριο παρερμηνείας. Η πιο ακριβη μέθοδος διαχείρισης, αν περιλάβουμε τα κόστη αποκατάστασης του περιβάλλοντος και τα εξωτερικά κόστη που σχετίζονται με εκπομπές ρύπων και δημόσια υγεία είναι οι χωματερές. Η μόνη διαφορά είναι ότι αυτό το πανάκριβο κόστος αντί να το πληρώνουμε εμείς το μεταφέρουμε στις επόμενες γενιές και για αυτό η ταφή είναι η φθηνότερη με διαφορά μέθοδος.

Ένας από τους τρόπους που πολλές χώρες της ΕΕ αντιμετωπίζουν το θέμα του χαμηλού κόστους ταφής είναι η επιβολή ειδικού φόρου σε κάθε τόνο αποβλήτων που θάβεται, έτσι ώστε να δημιουργούνται αντικίνητρα στην ταφή υλικών και ενεργειακού περιεχομένου. Στο Βέγιο, την Ολλανδία, τη Δανία κάθε τόνος αποβλήτων που οδηγείται προς ταφή επιβαρύνεται με ένα κόστος μεταξύ 55-80 ευρώ, ενώ στη Γαλλία, την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, η επιβάρυνση είναι από 30-50 ευρώ ανά τόνο. Σε άλο μήκος κύματος, η Γερμανία έχει απαγορεύσει πλήρως την ταφή απορριμμάτων που έχουν αξιοποιήσιμο ενεργειακό περιεχόμενο.

Στη χώρα μας θα μπορούσε να εφαρμοστεί ένας φόρος ταφής; Λέω ναι εφόσον εξασφαλιστεί ότι με τα έσοδα του θα χρηματοδοτούνται οι αποκαταστάσεις των ΧΥΤΑαλλά και οι δράσεις επεξεργασίας και ανακύκλωσης, είτε σε τοπικό είτε σε περιφερειακό επίπεδο. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να υπάρχει πλήρης διαφάνεια στο που αξιοποιούνται τα χρήματα από τους φόρους ταφής, έτσι ώστε να μην έχουμε τα παρατράγουδα στα οποία μας έχει συνηθίσει το ελληνικό δημόσιο με αντίστοιχους φόρους. Ο φόρος ταφής δεν πρέπει να εφαρμοστεί ισοπεδωτικά αλλά σαν ένα εργαλείο συμμόρφωσης και μόνο έτσι θα έχει μέλλον.

Υψηλές προσδοκίες

Η νέα κυβέρνηση έχει ήδη κερδίσει τη μάχη των συμβολισμών, με τις κινήσεις που έκανε πριν καν περάσουν 30 ημέρες από την ανάδειξή της. Με την έμφαση που δίνεται στην πράσινη ανάπτυξη αλλά και με την τοποθέτηση πολλών νέων ανθρώπων, με φρέσκιες ιδέες, σε κρίσιμα πόστα έχουν δημιουργηθεί υψηλές προσδοκίες για μια δραστική αλλαγή στα θέματα της προστασίας και διαχείρισης του περιβάλλοντος.

Αν η νέα κυβέρνηση θελήσει να επιλύσει προβλήματα και να αφήσει το στίγμα της στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων, τότε είναι εύκολο να προσδιοριστούν οι βασικοί άξονες στους οποίους πρέπει άμεσα να κινηθεί και είναι σχεδόν προφανές τι πρέπει να κάνει.

Πρώτον, να σχεδιάσει ένα Πρόγραμμα Ολοκλήρωσης Υποδομών στη Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων με ορίζοντα δεκαετίας και να προγραμματίσει σε βάθος χρόνου τις απαιτούμενες επενδύσεις, πέραν των όσων έχουν ήδη δρομολογηθεί. Απαιτείται ένα επιχειρησιακό σχέδιο με όραμα και βάθος χρόνου για να τελειώνουμε με την πελατειακή διαχείριση των χρηματοδοτήσεων και την επετειακή αναζήτηση πόρων από τους ΟΤΑ. Το Πρόγραμμα αυτό πρέπει να περιλάβει το σύνολο των λοιπών ΧΥΤΑ και ΣΜΑ, αλλά κυρίως το σύνολο των μονάδων επεξεργασίας και προεπεξεργασίας που απαιτούνται για να καλυφθούν οι ελάχιστες απαιτήσεις σύμφωνα με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Να τελειώνουμε με τις αντιλήψεις που θέλουν την επεξεργασία πριν από την ταφή να είναι προαιρετική.

Δεύτερον, να ανοίξει το κρίσιμο θέμα της μείωσης των παραγόμενων αποβλήτων, τόσο με την υλοποίηση εθνικού και περιφερειακών σχεδίων μείωσης όσο και με την εισαγωγή αλλαγών στον τρόπο χρέωσης των πολιτών, που θα συσχετίζουν τις παραγόμενες ποσότητες αποβλήτων και τη συνεισφορά τους στην ανακύκλωση με την προσωπική – οικογενειακή χρέωση, αντί του ξεπερασμένου συστήματος που υπάρχει σήμερα (χρέωση με τα τετραγωνικά μέτρα).

Τρίτον, να επανεξετάσει την πορεία της ανακύκλωσης και των Συλλογικών Συστημάτων Διαχείρισης και να διευκολύνει στη διαμόρφωση ενός πιο αποτελεσματικού πλασίου αγοράς των δευτερογενών υλικών. Απαιτείται νέα πνοή στις προσοπάθειες ανακύκλωσης και διάγνωση των πραγματικών προβλημάτων που υπάρχουν. Το ζήτημα της διαλογής στην πηγή του οργανικού κλάσματος πρέπει να αποτελέσει ειδική πρτεραιότητα. Και επιτέλους, με διάθεση πειραματισμού, ας εξεταστούν και λύσεις τύπου «zero waste» με πιλοτικό χαρακτήρα σε επιλεγμένες περιοχές.

Τέταρτον, να δώσει πόρους και περιθώριο για προσλήψεις στους Φορείς Διαχείρισης έτσι ώστε γρήγορα να σταθούν στα πόδια τους και να αναλάβουν πλήρως τα καθήκοντά τους. Να ενισχύσει το συντονιστικό των Φορεών με κάθε τρόπο έτσι ώστε να φτιαχτεί η ραχοκοκκαλιά των στελεχών που απαιτούνται για να γίνει πράξη η ολοκληρωμένη διαχείριση και να διαμορφωθούν οι βάσεις για μια πιο αποτελεσματική καθημερινή διαχείριση των αποβλήτων.

Οι προσδοκίες παραμένουν υψηλές, η πράξη θα δείξει αν είναι δικαιολογημένες ή όχι…